Këshilli i Bashkimit Europian ka mirëpritur progresin e konsiderueshëm të arritur nga Shqipëria në procesin e integrimit europian, progres që ka çuar në hapjen e të gjitha grupeve negociuese. Në vlerësimin e tij, Këshilli thekson se ky zhvillim përbën një hap të rëndësishëm drejt anëtarësimit në BE.

Këshilli përshëndet gjithashtu planin ambicioz të qeverisë shqiptare për mbylljen me sukses të negociatave të pranimit dhe u bën thirrje të gjitha forcave politike dhe palëve të interesuara që të rrisin përpjekjet dhe të bashkëpunojnë për të siguruar përparim të mëtejshëm.

Në këtë kontekst, Këshilli rikujton rolin thelbësor të Kuvendit të Shqipërisë në debatin dhe miratimin e reformave të lidhura me Bashkimin Europian, duke nënvizuar se këto reforma duhet të bazohen në një proces gjithëpërfshirës, konstruktiv dhe transparent.

Sipas Këshillit, progresi në grupin e “bazave” do të përcaktojë ritmin e përgjithshëm të negociatave. Shqipëria inkurajohet të intensifikojë reformat në këtë fushë, veçanërisht për përmbushjen e standardeve të ndërmjetme mbi sundimin e ligjit, në kuadër të kapitujve 23 dhe 24. Përmbushja e këtyre standardeve do t’i hapte rrugë nisjes së mbylljes provizore të kapitujve negociues, ndërsa kërkohet gjithashtu përshpejtim i punës për standardet mbyllëse në të gjithë kapitujt.

Në fushën e sundimit të ligjit, Këshilli vlerëson pozitivisht zbatimin e vazhdueshëm të reformës në drejtësi dhe nënvizon nevojën për ruajtjen e integritetit dhe llogaridhënies së gjyqësorit, në përputhje me standardet e larta të vendosura nga procesi i verifikimit (vetting).

Një rëndësi e veçantë i kushtohet pavarësisë së gjyqësorit, përfshirë Strukturën e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK), si dhe forcimit të rezistencës së sistemit të drejtësisë ndaj çdo ndërhyrjeje të brendshme apo të jashtme. Këshilli rikujton gjithashtu rëndësinë e sigurimit të mbrojtjes efektive gjyqësore dhe zbatimit të qëndrueshëm të vendimeve të gjykatave.

Këshilli mirëpret progresin e bërë nga Shqipëria në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar dhe e fton vendin të ndërtojë më tej një rekord të fortë në këtë drejtim. Vlerësohen rezultatet konkrete të arritura nga SPAK dhe gjykatat e posaçme, përfshirë edhe në rastet e korrupsionit të nivelit të lartë.

Po ashtu, Këshilli përshëndet bashkëpunimin e mirë të Shqipërisë me agjencitë e zbatimit të ligjit të Bashkimit Europian dhe të shteteve anëtare, bashkëpunim që duhet të vijojë, veçanërisht në fushën e hetimeve financiare. Në këtë kuadër, riafirmohet rëndësia e kontrolleve të forcuara dhe e kapaciteteve të konsoliduara për mbrojtjen e interesave financiare të BE-së.

Kërkesa e SPAK për masa hetimore apo procedurale ndaj anëtarëve të qeverisë, edhe në faza kur akuzat ende nuk janë provuar nga gjykata, ka rihapur debatin mbi kufijtë e kompetencave të Prokurorisë së Posaçme, balancën e pushteteve dhe standardet e procesit të rregullt ligjor në Shqipëri.

SPAK është krijuar si një strukturë e posaçme për të hetuar korrupsionin e nivelit të lartë dhe krimin e organizuar, përfshirë zyrtarët më të lartë të shtetit. Në këtë kuptim, shtrirja e hetimeve deri në nivelet qeveritare nuk është përjashtim, por pjesë e misionit të tij kushtetues.

Në praktikë, SPAK argumenton se veprimi i hershëm – përfshirë kërkesat për masa sigurie apo autorizime nga Kuvendi – synon të parandalojë ndikimin mbi provat, të shmangë presionin mbi dëshmitarët dhe të ruajë integritetin e hetimit. Kjo logjikë mbështetet te parimi se masat procedurale nuk përbëjnë dënim, por mjete hetimore.

Problemi lind jo te e drejta formale e SPAK për të vepruar, por te perceptimi publik që krijohet kur masa të forta kërkohen përpara se akuzat të provohen në gjykatë.

Në një realitet ku hetimet shoqërohen me ekspozim mediatik, masat e sigurisë perceptohen si ndëshkim dhe proceset zgjasin me vite, prezumimi i pafajësisë rrezikon të mbetet parim teorik, jo praktik real.

Një shqetësim i ngritur nga juristë dhe institucione ndërkombëtare është se SPAK, nga një organ hetimor, mund të perceptohet si një aktor me ndikim të drejtpërdrejtë politik, nëse veprimet e tij prekin funksionimin e qeverisë, bllokojnë vendimmarrjen ekzekutive ose krijojnë vakuum institucional pa vendim gjykate. Këtu lind dilema: ku mbaron hetimi penal dhe ku fillon ndërhyrja në funksionimin e pushtetit ekzekutiv?

SPAK operon edhe nën një presion të fortë ndërkombëtar për rezultate konkrete në luftën kundër korrupsionit të nivelit të lartë, veçanërisht në kuadër të procesit të integrimit europian. Kjo ka krijuar një kulturë ku numri i çështjeve “të mëdha” shihet si tregues suksesi, veprimi ndaj figurave të larta rrit besueshmërinë institucionale dhe mosveprimi interpretohet si dobësi ose kapje politike. Kjo nuk e justifikon çdo veprim, por shpjegon kontekstin në të cilin SPAK merr vendime të forta procedurale.

Në rastet që përfshijnë ministra apo zyrtarë të lartë, Kushtetuta ka parashikuar një mekanizëm balancues: autorizimin e Kuvendit. Ky mekanizëm synon të shmangë arbitraritetin, të mbrojë stabilitetin institucional dhe të garantojë debat publik dhe përgjegjësi politike. Por ai funksionon vetëm nëse Kuvendi ushtron realisht rolin e tij kushtetues dhe nuk shndërrohet as në mburojë politike, as në noter automatik të kërkesave të prokurorisë.

Sfida kryesore për SPAK dhe për sistemin e drejtësisë në tërësi është të ruajë një ekuilibër delikat: të hetojë pa frikë dhe pa kompromis, pa cenuar parimin e proporcionalitetit dhe pa e zëvendësuar gjykimin me hetimin. Nëse drejtësia perceptohet si spektakël ose si mjet presioni politik, rrezikohet pikërisht ajo besueshmëri që reforma synoi të ndërtojë.

Shtrirja e veprimeve të SPAK deri në nivelet më të larta të qeverisë është ligjërisht e parashikuar dhe politikisht e pashmangshme në një shtet që synon të luftojë korrupsionin e nivelit të lartë. Por legjitimiteti i kësaj shtrirjeje varet nga një element kyç: respektimi rigoroz i procesit të rregullt ligjor dhe i prezumimit të pafajësisë. Vetëm nëse SPAK arrin të dëshmojë se fuqia e tij përdoret me maturi, proporcionalitet dhe profesionalizëm, reforma në drejtësi do të shihet si sukses, jo si rrezik për demokracinë

Kryeministri Edi Rama ka reaguar përmes një postimi në rrjetin social X pasi SPAK i kërkoi Kuvendit heqjen e imunitetit të Belinda Ballukut.

Reagimi i Ramës:

Pasi u rrëzua nga Gjykata Kushtetuese për pezullimin antikushtetues dhe antidemokratik të një anëtari të qeverisë, pa u tharë ende boja e vendimit të Kushtetueses, prokurori në fjalë i kërkon Kuvendit, autorizimin për të arrestuar zv.kryeministren – me burg ose në shtëpi.

Që arrestet pa gjyq, në daç në shtëpi e në daç me burg, janë bërë një modë e vrazhdë në Shqipëri, e që Shqipëria është bërë një vend me më shumë të paraburgosur se sa të burgosur – një fakt i turpshëm pa asnjë lidhje me standartet demokratike europiane – gjë që ka shqetësuar seriozisht edhe Këshillin e Europës, kjo dihet botërisht.

Por sigurisht që në rastin në fjalë, ne s’mund dhe s’do ta paragjykojmë kërkesën e prokurorit special, por duke qenë se ndryshe nga proceset e tjera, ku ne si rregull s’flasim për përmbajtjen e çështjeve, këtë herë na kërkohet të japim opinionin tonë, ne do të angazhohemi me të gjithë përgjegjësinë tonë përpara shqiptarëve që na dhanë 83 mandate, e do të përgatitemi për të mbajtur një qëndrim të drejtë, të qartë e të denjë, si forca udhëheqëse e vendit dhe e Reformës në Drejtësi.