Kërkesa e SPAK për masa hetimore apo procedurale ndaj anëtarëve të qeverisë, edhe në faza kur akuzat ende nuk janë provuar nga gjykata, ka rihapur debatin mbi kufijtë e kompetencave të Prokurorisë së Posaçme, balancën e pushteteve dhe standardet e procesit të rregullt ligjor në Shqipëri.
SPAK është krijuar si një strukturë e posaçme për të hetuar korrupsionin e nivelit të lartë dhe krimin e organizuar, përfshirë zyrtarët më të lartë të shtetit. Në këtë kuptim, shtrirja e hetimeve deri në nivelet qeveritare nuk është përjashtim, por pjesë e misionit të tij kushtetues.
Në praktikë, SPAK argumenton se veprimi i hershëm – përfshirë kërkesat për masa sigurie apo autorizime nga Kuvendi – synon të parandalojë ndikimin mbi provat, të shmangë presionin mbi dëshmitarët dhe të ruajë integritetin e hetimit. Kjo logjikë mbështetet te parimi se masat procedurale nuk përbëjnë dënim, por mjete hetimore.
Problemi lind jo te e drejta formale e SPAK për të vepruar, por te perceptimi publik që krijohet kur masa të forta kërkohen përpara se akuzat të provohen në gjykatë.
Në një realitet ku hetimet shoqërohen me ekspozim mediatik, masat e sigurisë perceptohen si ndëshkim dhe proceset zgjasin me vite, prezumimi i pafajësisë rrezikon të mbetet parim teorik, jo praktik real.
Një shqetësim i ngritur nga juristë dhe institucione ndërkombëtare është se SPAK, nga një organ hetimor, mund të perceptohet si një aktor me ndikim të drejtpërdrejtë politik, nëse veprimet e tij prekin funksionimin e qeverisë, bllokojnë vendimmarrjen ekzekutive ose krijojnë vakuum institucional pa vendim gjykate. Këtu lind dilema: ku mbaron hetimi penal dhe ku fillon ndërhyrja në funksionimin e pushtetit ekzekutiv?
SPAK operon edhe nën një presion të fortë ndërkombëtar për rezultate konkrete në luftën kundër korrupsionit të nivelit të lartë, veçanërisht në kuadër të procesit të integrimit europian. Kjo ka krijuar një kulturë ku numri i çështjeve “të mëdha” shihet si tregues suksesi, veprimi ndaj figurave të larta rrit besueshmërinë institucionale dhe mosveprimi interpretohet si dobësi ose kapje politike. Kjo nuk e justifikon çdo veprim, por shpjegon kontekstin në të cilin SPAK merr vendime të forta procedurale.
Në rastet që përfshijnë ministra apo zyrtarë të lartë, Kushtetuta ka parashikuar një mekanizëm balancues: autorizimin e Kuvendit. Ky mekanizëm synon të shmangë arbitraritetin, të mbrojë stabilitetin institucional dhe të garantojë debat publik dhe përgjegjësi politike. Por ai funksionon vetëm nëse Kuvendi ushtron realisht rolin e tij kushtetues dhe nuk shndërrohet as në mburojë politike, as në noter automatik të kërkesave të prokurorisë.
Sfida kryesore për SPAK dhe për sistemin e drejtësisë në tërësi është të ruajë një ekuilibër delikat: të hetojë pa frikë dhe pa kompromis, pa cenuar parimin e proporcionalitetit dhe pa e zëvendësuar gjykimin me hetimin. Nëse drejtësia perceptohet si spektakël ose si mjet presioni politik, rrezikohet pikërisht ajo besueshmëri që reforma synoi të ndërtojë.
Shtrirja e veprimeve të SPAK deri në nivelet më të larta të qeverisë është ligjërisht e parashikuar dhe politikisht e pashmangshme në një shtet që synon të luftojë korrupsionin e nivelit të lartë. Por legjitimiteti i kësaj shtrirjeje varet nga një element kyç: respektimi rigoroz i procesit të rregullt ligjor dhe i prezumimit të pafajësisë. Vetëm nëse SPAK arrin të dëshmojë se fuqia e tij përdoret me maturi, proporcionalitet dhe profesionalizëm, reforma në drejtësi do të shihet si sukses, jo si rrezik për demokracinë
